Romaanse kunst & architectuur: Eglise Saint-Hilaire te Semur-en-Brionnais (Saône-et-Loire 71)

vrijdag 19 juli 2019

Eglise Saint-Hilaire te Semur-en-Brionnais (Saône-et-Loire 71)

Eglise Saint-Hilaire

te Semur-en-Brionnais

Geschiedenis.

In de 11de eeuw bevond de parochie en zijn kerk zich lager gelegen te Saint-Martin-la-Vallée. Dit gehucht bewaart nog steeds zijn romaanse kerk. In het bovenste gedeelte met zijn kasteel bevond zich waarschijnlijk reeds een castrale kapel toegewijd aan de heilige Hilaire. Hier werd in de 12de eeuw een nieuwe kerk opgericht, begonnen in 1125-1130 door een achterneef van de heilige Hugo van Cluny, Geoffroy de Semur. Rond 1159 werden de werken onderbroken ingevolge de plundering door de troepen van de graaf van Châlon, Guillaume I. Op het einde van de 12de eeuw werd tijdens de 2de constructiecampagne, de kerk beëindigd.

In 1274 werd de kerk verheven tot collegiale met de stichting van een kapittel van 13 kanunniken door de bisschop van Autun, Girard en de heer van Semur, Jean de Châteauvilain.

In de loop der tijden werd de stad geplunderd tijdens de Honderdjarige Oorlog door de Engelse troepen olv van de Zwarte Prins en in 1477 door de Franse troepen. Vervolgens met de godsdienstoorlog in 1576 werd Semur door de Hugenoten geplunderd en in brand gestoken. De kerk onderging eveneens dit lot waarbij het gewelf van het schip vernield en vervangen werd.

In 1775 werd het kapittel opgeheven en in 1793 de cultus verboden door de Revolutionairen.

Vanaf de 19de eeuw werden grote restauraties uitgevoerd. Hierbij werd het gewelf van het schip herdaan, de klokkentoren en de puntgevels van het transept herwerkt.

In 1862 werd de kerk geklasseerd als Historisch Monument. Bij andere restauraties werden de daken herdaan in 1939 en 1978. In 1942 werd het pleisterwerk weggenomen en in 2002 verstevigingswerken van het schip uitgevoerd.

Beschrijving.

De kerk is in zijn geheel romaans gebleven. Gebouwd in een middelmatig metselverband stelt het gebouw zich samen met een schip van 4 traveeën met zijbeuken, een niet uitstekend transept, een koortravee met zijbeuken en een apsis geflankeerd van absidiolen. In het gebouw vindt men talrijke architecturale elementen terug ontleend aan Cluny zoals de verheffing in 3 verdiepingen met boogreeksen, een vals triforium en rondbogen, een gewelf in het schip dat aanvankelijk een gebroken tongewelf betrof; de kruisvormige pijlers met gegroefde pilasters, grote boogreeksen met een dubbele gording, een vals triforium ontleend aan Saint-Lazaire van Autun; de gootklossen en vooral de concentratie van een versiering die men in heel wat kerken van Cluny terugvond.

Bij het eerste zicht is men vooral onder de indruk door de samenhang van de apsis, absidiolen en de puntgevels die de klokkentoren omgeven. Het geheel heeft een druk van degelijkheid en evenwicht. Dit wordt enigszins gebroken door de sacristie die van een latere periode is. Deze is samengesteld uit 2 kapellen en is waarschijnlijk van de 13de eeuw toe in 1274 een kapittel werd gesticht van 13 kanunniken. De 3 apsissen zijn ontleend aan Paray-le-Monial. De 2 absidiolen zijn kleiner en verschuilen zich achter de hoofdapsis die gestut wordt door 2 steunberen.

De vensters zijn omvangrijker dan deze die men gewoonlijk gebruikt in de 12de eeuw maar de puntgevels die de verheffing van de kerk verzekeren stellen een decoratie voor die herinnert aan de vroegere Lombardische van de 11de eeuw. De 3 puntgevels beschermen het koor en de transepten die boven de daken uitspringen. De ronde vensters die men aantreft aan de gevel kondigen of bootsen de roostervensters van de gotische kerken na die reeds in deze periode werden opgericht.

De klokkentoren behoort tot een serie van achthoekige klokkentorens in de stijl van Anzy-le-Duc en Cluny. Deze werd gedurende 2 verschillende periodes opgericht. De stijl van de 2de verdieping verraadt dat deze een aantal jaren na de 1ste verdieping is opgericht. De verhouding van de 2de tot de 1ste verdieping laat veronderstellen dat er oorspronkelijk 3 verdiepingen voorzien waren zoals te Anzy-le-Duc. De spits bovenop deze klokkentoren verlicht het geheel en verraadt dat deze kerk zich in de laatromaanse periode in de Bourgogne situeert. De 1ste verdieping is versierd met dubbele bogen met colonnetten, gegroefde pijlers en een archivolt van staafvormige kanteelversiering. De 2de verdieping stelt kleine paarsgewijze bogen onder verschillende gebroken bogen die terugvallen op de colonnetten met gebeeldhouwde kapitelen. Half ingewerkte colonetten bakenen de verschillende wanden van elkaar af. Onderaan de gootklos loopt een band van boogreeksen. De beide verdiepingen worden van elkaar gescheiden door een fries van tandingen. Deze 2de verdieping zou dateren van het einde van de 12de eeuw.

Drie portalen openen zich op het schip, zowel aan de noordelijke, zuidelijke als westelijke zijde. Het zuidelijk portaal bezit een kruis op het timpaan. De boogversiering rust op 2 colonnetten met kapitelen versierd met gebladerte.

Het noordelijke portaal wordt versierd met 2 pilasters en de boogversiering met dammotief, staafvormige kanteelversiering, rozen met slingerversiering en eierversiering met linten. Het timpaan stelt 4 lobben voor met openstaande bloemversiering in palmetten. Het linteel bevat 5 rozen met lintversiering. Het timpaan wordt omgeven door een boog in spiraalvorm. De 2 pilasters en 2 colonnetten worden getooid met kapitelen met vegetarische motieven.

De versiering van het westelijke portaal is meer thematisch gericht. In het timpaan bevindt zich de zegende Christus omringd door de 4 symbolen van de Evangelisten en 2 engelen. Het is een frequent voorkomend thema op de romaanse portalen en de murale schilderkunst. Het linteel dat van het timpaan gescheiden wordt door een uitstekende fries, stelt een scene voor uit het leven van de heilige Hilarius. Het gaat om een concilie in het oosten te Seleucia in sepember-oktober 359 waar de heilige Hilarius van Poitiers heeft aan deelgenomen en waarin hij het Credo van Nicea (325) terug zou opgeroepen hebben wat betreft de natuur van Christus. Dit was in volle discussie tussen de Arianen en de aanhangers van Nicea. Het linteel verhaalt aldus de geschiedenis van deze kerkvader. Links bemerkt men de heilige Julien die hem gezonden heeft met een gebiedend gebaar vanop een terras. Hiernaast ziet men de heilige op weg met zijn bijbel en zak. In het midden bevinden zich de bisschoppen in volle concilie. Sint Hilarius zit op een krukje, lager dus om zijn rang tot uiting te laten komen. Vanuit de hemel krijgt hij steun van een engel. Rechts wordt de dood van de tegenpaus Leo die voorzitter was van het concilie. Hij wordt met de duivel voorgesteld die zich meester maakt van zijn ziel die hij langs zijn mond in de vorm van een klein kind wegneemt. Hieronder stellen 2 kraagstenen, atlanten voor. Bovenaan het portaal herkent men het Paaslam. De boogversieringen worden ondersteund door 2 pilasters en 4 colonnetten die getooid worden met kapitelen versierd met gebladerte en acanthus, palmetten en fruit. Rechts ziet men de ondeugd met een neergehurkte vrouw verleid door een slang en een naakte man als symbool van de onkuisheid.

Aan de binnenzijde bestaat de verheffing uit 3 verdiepingen met grote gebroken bogen met een dubbele gording, een vals triforium met boogreeksen en hoge vensters. De kruisvormige pijlers worden begrensd met 2 half ingewerkte zuilen en geribde pijlers aan de zijde van het schip die verlengd worden door colonnetten tot aan het gewelf. Het triforium op de 2de verdieping bezitten geen functie als omloop. De gebroken bogen aan de dubbele colonnetten met kapitelen worden benadrukt door een fries van parels. Aan de westelijke muur steken deze uit op een tribune in uitstek. Zij bezit een balustrade op colonnetten ondersteund door een halve omgekeerde koepel met 12 aanzetten. Het tongewelf met gordelbogen dateert van de 19de eeuw. Oorspronkelijk bezat de kerk een hoger gewelf als tongewelf, echter door de brand van 1576 vernield. De zijbeuken bezitten een graatgewelf met dubbele gebroken gordelbogen die terugvallen op de eenvoudige pilasters met imposten.

Het transept en het koor vormen een homogeen geheel. De achthoekige lantaarnkoepel van de kruising wordt gedragen door een 20-tal bogen met colonnetten versierd met kapitelen. Vier gebroken bogen met dubbele gording vallen terug op de pijlers met half ingewerkte zuilen en geribde pilasters. De kruisbeuken en de koortravee bezitten een gebroken tongewelf met hoge vensters op de 2de verdieping.

In het koor vallen de grote gebroken bogen met dubbele gording terug op de versierde pilasters en openen zich op de zijbeuken met hun graatgewelven. De absidiolen in een gebroken halfkoepel bezitten geen versiering terwijl de apsis 3 vensters bezit omringd met 5 boogreeksen met colonnetten, pilasters en kapitelen.

De versiering aan de binnenzijde is vooral vegetarisch zoals aan de buitenzijde. Het romaanse hoofdaltaar is versierd met geribde pijlers en kapitelen met gebladerte. Op de kapitelen van het schip en de kruising is het vooral het gebladerte dat domineert.

Uitzondering hierop is een kapiteel die een arend voorstelt, gezichten omgeven met gebladerte en 2 personages die zich aan de haren trekken.

In het koor bevinden zich 4 versierde pilasters waarvan er 2 zijn versierd met een duivel of een atlant voorstellend de verdoemenis en de verlossing. In het koor treft men 2 geribde pilasters en 2 versierde pilasters met rozen en rankversiering.