Romaanse kunst & architectuur: Cathédrale Notre-Dame te Évreux (Eure 27)

woensdag 23 januari 2019

Cathédrale Notre-Dame te Évreux (Eure 27)

Cathédrale Notre-Dame

te Évreux

Geschiedenis.

Het is in de 4de eeuw dat volgens de legende, Saint-Taurin, de streek Aulerci Eburovices zou gekerstend hebben. Men weet dat het bisschoppelijk paleis, nu als museum, in de 15de eeuw gebouwd was op een gedeelte van de omheining van het Late Keizerrijk waarvan men het Romeinse metselwerk gemakkelijk herkend. Hierdoor vraagt men zich ook af, of in de 19de eeuw gevonden Korintische kapitelen onder de zuidelijke transeptarm van de kathedraal, ook geen restant betreft van deze periode.

Men weet niets af van de eerste christelijke cultusgebouwen. Enkele historici hadden vooropgesteld, zonder enig tastbaar bewijs, dat de gelovigen aanvankelijk een heidense tempel of burgerbasiliek gebruikten die opgericht was op de huidige plaats van de kathedraal. Wat wel zeker is het feit dat de stad verwoest werd door de Noormannen en dat Rollon na het verdrag van Saint-Clair-sur-Epte en als gevolg van zijn doopsel, de 3 kathedralen van Rouen, Bayeux en Evreux heeft begiftigd. Men weet niets van het gebouw dat hierdoor werd opgericht als gevolg van de schenking. Gewijzigd of misschien heropgericht in de 11de eeuw werd het op een niet gekend tijdstip ingewijd. Volgens Orderic Vital in 1076 door de zorgen van de aartsbisschop van Rouen, volgens de 'Gallia'. Men zou hiervan enkele sporen teruggevonden hebben, namelijk deze van een lang koor met een kapel uitgevend op de kooromgang.

De Romaanse kerk verdween als gevolg van de oorlog in 1119. Omwille van de graaf van Evreux, Amaury, vroeg de bisschop, Audin, de hulp in van zijn soeverein, Hendrik I Beauclerc, koning van Engeland, die de stad belegerde. Met akkoord van de bisschop liet deze koning de stad platbranden met ook zijn kerken. Eenmaal de vrede terug, hield hij zijn belofte voor de heropbouw. De werken begonnen rond 1126 terwijl paus Honorius II, de schenkingen van Hendrik I en enkele Normandische baronnen bevestigde. Geen enkele twijfel bestaat er over dat bisschop Audin aldus een volledige, nieuwe kerk liet oprichten. Het koor dat als eerste werd opgericht, hield waarschijnlijk een ribgewelf in. Er blijven nog restanten aanwezig van het transept en de grote boogreeksen van het schip. Men werkte nog in 1139 en 1160 toen bisschop Rotras de Warwick, een charter bevestigde over een schenking voor het onderhoud van de overwelving.

De kathedraal van Audin die in schoonheid ongeveer alle andere kerken van Neustrië overtrof, moet grote schade hebben opgelopen toen Philippe-Auguste, koning van Frankrijk, komende van Verneuil in 1194, om het verraad van Jan zonder Land, koning van Engeland, te wreken die het Franse garnizoen liet ombrengen, de stad opnieuw in brand stak. Door het verdrag van Goulet was Evreux een Franse stad geworden en herstelde men de kathedraal die nog in een triestige staat verkeerde toen paus Innocentius III in 1203 een bull voor aflaten bevestigt voor de tussenkomst in het voordeel van de kerk. Men moet echter wachten tot de tweede helft van deze eeuw voor de oprichting van de hoogste gedeelten van het schip. Het Romaanse koor werd toen vervangen door een Gotisch zoals deze nu nog bestaat. Rond 1260 werd hiermee begonnen en begin 14de eeuw beëindigd. De glasramen dateren van de jaren 1320-1340.

In de loop van de 14de eeuw legde men in de lengte van het schip, kapellen aan tussen de bruggen van de luchtbogen. Maar in 1356 werd de kathedraal opnieuw door ongeluk getroffen. Jan de Goede, koning van Frankrijk, belegerde de stad en stak deze in brand. Zijn schoonbroer, Karel de Slechte, koning van Navarra en graaf van Evreux, deed een schenking van 2 000 gouden kronen voor het herstel van de kathedraal. In 1377 schonk zijn zoon, Peter van Navarra, graaf van Mortain, bovenop deze som nog 200 franken om de stallen te vervangen. Deze stallen treft men nog steeds aan in het koor.

De brand van 1356 liet de kathedraal in een heel slechte staat achter, zeker voor zijn oostelijke gedeelten als het koor en het transept. Door de belegering van de stad door Karel V, koning van Frankrijk, in 1379 heeft nog meer schade geleden. In 1396 beklaagde het kapittel zich over de staat van de constructies en begin 15de eeuw hernam men het transept en de eerste travee van het koor. In 1423 verkeerde de kerk nog steeds in een slechte staat en paus Martinus V bevestigde in 1427 en 1431 een bull voor aflaten. Karel VII schonk aan het kapittel voorrechten en uitzonderingen op de belastingheffing. In 1447 worden nieuwe aflaten bevestigd door paus Eugenius IV, die getroffen was door de slechte staat waarvan men hem berichtte dat de kerk bedreigd werd tot ruïne te vervallen vooral bij de 3 pijlers waarop de lantaarntoren zich situeerde. Niet enkel deze pijlers maar eveneens het koorhek en het schip. Het was architect, Jehan le Roy, die in 1451 werd betaald en de benodigde versterkingen moest aanbrengen.

Betere tijden braken aan met de troonsbestijging van Lodewijk XI die zich in de kathedraal interesseerde zodanig dat hij zijn gunsteling, Jean Balue, liet verkiezen op de bisschopszetel van Evreux. Reeds in 1465 bevestigde hij zijn bereidheid om het voorbeeld van zijn vader te volgen om de kerk van de ruïne te redden. Aan de bisschop en het kapittel schonk hij gedurende 6 jaar de vrijstelling om een deel van de opbrengsten van de zoutbelasting van Normandië te betalen; een gunst die hij in 1469, 1475 en 1481 hernam. Deze vrijstelling stond de bisschop toe om de restauratie van de kruising van het transept en de lantaarntoren te beëindigen maar ook om de kathedraal te tooien met het silhouet van een vergulde klokkentoren, om de zuidelijke gevel van het transept te reconstrueren, om een bibliotheek en een vestiaire te bouwen alsook de mooie kapel van de Moeder Gods, een gedeelte en omliggende gebouwen en tenslotte verschillende luchtbogen van het koor te hernemen. Deze werken zijn met precisie opgesomd in het overlijdensregister van de kathedraal waarin de koning verdienstelijk werd vermeld. De vergulde klokkentoren werd in 1475 beëindigd.

Bij het begin van de 16de eeuw en door de zorgen van architect Jean Cossart, bracht men aan de noordelijke gevel van het transept het meesterstuk aan van de flamboyante Gotiek. Vanaf dat moment was de kathedraal beëindigd en werd deze ingewijd op 19 maart 1548.

Enige tijd later liet bisschop, Gabriël le Veneur de Tillières de zuidelijke geveltoren, nog voor een groot deel Romaans, opnieuw bekleden met een decor van de oudheid, in de geest van de klassieke Renaissance. Claude de Sainctes liet tussen de torens het portaal aanbrengen dat toegang gaf tot de kerk. In 1604 bekwamen de kanunniken van Hendrik IV, koning van Frankrijk, een gift van 3 000 ponden welke pas in 1609 bekomen werd, om de constructie van de massieve toren ten noorden van de gevel te financieren. De werken verliepen uiterst traag en in 1612 zette de bouwmeester en architect, François Galopin, zich in om de nieuwe toren op te richten op dezelfde hoogte als de andere. Lodewijk XIII overhandigde in 1613 het resterende bedrag van 2 000 ponden, dat in 1604 beloofd was. Het was pas in 1631 dat de zware toren, "le Gros pierre", werd beëindigd dankzij de inzet van een bezielde priester, Jean-Paul le Jou.

In de volgende eeuwen werd er niets meer toegevoegd aan de kathedraal op architecturaal plan. Aan het binnenste decor was er de uitvoering van de trappen in 1747 en de mooie afsluithekken van het koor in 1750, en het herstel van de grote orgels door Jean-Baptiste Lefèvre van Rouen, en Dubois, houtbewerker van Evreux.

De 20ste eeuw werd gekenmerkt door een algemene restauratie van de luchtbogen van het schip. Na de grote brand van 1940 werd het gebouw vernield en volgende een algemene restauratie welke nu beëindigd is.

Beschrijving.

De Romaanse constructie beperkt zich :

- Tot de zuidelijke arm van het transept met zijn westelijke muur in middelmatig metselverband en met sporen van rondbogen, versneden door de opgaande colonnetten in de 15de eeuw aangebracht.

- In de 7de en 8ste travee van de zuidelijke zijbeuk ziet men nog de sporen van rondbogen.

- Een gedeelte van de pijlers en de grote boogreeksen van travee 2 tot 8.

- Aan de 1ste travee van de zuidelijke zijbeuk met een wenteltrap die uitgeeft op de bovenste gedeelten. In de 2 hoeken van de noordelijke travee treft men nog de gedeeltelijke Romaanse steunen aan met 2 colonnetten aan weerszijden en met kapitelen van de zware pijlers die de boog dragen waarvan men het buitenste lijstwerk nog ziet.

- In de 1ste travee van de hoofdbeuk treft men in de zuidwestelijke hoek een colonnet en in de zuidoostelijke hoek 3 colonnetten aan wat wijst op een volumevollere pijler dan de anderen.

- In dezelfde travee op de 1ste verdieping maar niet zichtbaar van beneden, bemerkt men een triforiumgang in de muur van iedere toren. Dit zijn eigenlijk gekruiste rondbogen die terugvallen op korte colonnetten. De hoekverbindingen zijn gebeeldhouwd met maskers, planten en een personage.

- Bovenaan de 2de verdieping treft men een dichtgestopt venster aan met colonnetten als omkadering en een archivolt in rondboog.

- In de 1ste travee van de noordelijke zijbeuk constateert men in de zuidwestelijke hoek een colonnet van de 12de eeuw met een kapiteel dat de grote boog draagt die aan de andere zijde verdwijnt in het massief van de 17de eeuw.

- Aan de binnenzijde van de torens ziet men het metselwerk nog van de 12de eeuw maar het is moeilijk te ontwaren of de hoge vensters van de bovenzaal van de toren nog Romaans zijn.

In het zuiden als in het noorden is de grote boog aan de 8ste travee, lager en nauwer dan de andere. Een samenstelling die geregeld voorkwam in de nabijheid van de kruising van het transept. Zij vertoont eveneens zoals bij de 7de travee een eenvoudig profiel aan het binnenwelfvlak gekenmerkt door een zware voetring op een steunmuur. Het is zo het bewijs dat de constructie van het schip opgebouwd is van het oosten naar het westen; vanaf het koor en het transept die waarschijnlijk van een voorafgaande periode dateerden. Als men veronderstelt dat de nieuwe kathedraal, onder bisschop Audin, na de brand van 1119 vanaf het koor is begonnen, er heel wat tijd overgedaan is om tot bij het schip te komen. Heel wat auteurs vermelden dat de bisschop de werken heeft gestart na de bevestiging in 1126 door de paus na de koninklijke en landsheerlijke giften. Het is echter niet bewezen dat de kathedraal van Evreux alle kenmerken bezit van een Normandische architectuur te plaatsen in een wijdverspreide 12de eeuw.

De pijlers zijn zware massieven die waarschijnlijk 12 zuilen en half ingewerkte zuilen inhielden maar langs de zijbeuken zijn deze vervangen door flamboyante terugvallen. Er resteren er nog 9 met 3 om de terugval van de grote boog te ondersteunen en dit hetzelfde aan de andere zijde met 3 naar de hoofdbeuk gezet die zich verheffen tot en met de aanvang van het triforium. Men heeft er niet over getwijfeld te besluiten dat de hoofdbeuk met kruisribben was overwelfd die terugvielen op de colonnetten die de centrale halve zuil begrensde en voorzien waren voor de steun van de gordelboog.