Eglise Saint-Pierre
te Blesle
Geschiedenis.
De abdij Saint-Pierre de Blesle is een van de vele kloosters die in de Karolingische periode in de Auvergne werden gesticht. Het was de moeder van Guillaume le Pieux, Ermengarde, echtgenote van graaf Bernard II Plantevelue, die tussen 850 en 885 het klooster dat zij in Besle had gesticht, schenkingen deed uit haar bezittingen in die plaats en omgeving.
De oprichtingsakte is verloren gegaan, maar we kennen de essentie ervan dankzij een verzoekschrift dat in 1095 door abdis Florence aan Urbanus II werd gericht.
De geschiedenis van de abdij is ons nauwelijks bekend. Tenminste wat betreft de eerste eeuwen en zelfs de middeleeuwen. We weten alleen dat er onenigheid was met de heren van Mercoeur, die zich in Blesle vestigden en daar de machtige donjon bouwden die er nog steeds te zien is.
De benedictinessen van Blesle werden gerekruteerd uit de adel. Sinds de 14e eeuw had elke non waarschijnlijk haar eigen woning en personeel. In 1352 waren er nog veertig, in 1670 waren dat er nog maar dertig en tijdens de Revolutie nog maar twintig.
Er zijn geen oude teksten die verwijzen naar de bouw van de kerk. Pauselijke bullen verlenen aflaten aan degenen die de Sint-Pieterskerk van Blesle bezoeken: 1095 Urbanus II, 1119 Calixtus II, 1185 Lucius III, 1218 Honorius II. Maar uit deze concessies van aflaten valt niets af te leiden over de fasen van de bouw. Pas in 1286 zien we dat een geestelijke uit Blesle, Jean Rodier, het klooster 20 livres tournois nalaat voor de restauratie van het koor van Dames......
Hiermee zijn we reeds aan het einde van de Romaanse periode gekomen.
Beschrijving.
In haar huidige vorm bestaat de kerk uit een enkel schip met twee traveeën -er waren er drie: een lang transept met zeer uitstekende armen van 24,70 m lang, dat ook is verbouwd; een zeer grote halfrond koor met daarvoor drie ongelijke rechte traveeën. Momenteel wordt het koor slechts door één zijbeuk geflankeerd; deze eindigt in twee kleine halfronde apsissen, die haaks zijn geplaatst. De kerk meet 39,50m lengte in haar ontwerp.
Het huidige schip wordt op enkele meters boven de grond onderbroken door een vloer die in de 18e eeuw werd aangelegd om “le choeur des Dames”, zoals men in Blesle zegt, te beschermen tegen vocht. Dit is de plek waar de nonnen tijdens de diensten vertoefden. Dit blijkt uit een plattegrond uit 1778 en uit de overgebleven overblijfselen. Oorspronkelijk waren er drie beuken. In de 13e eeuw werd het middenschip herbouwd, terwijl de oorspronkelijke, zeer smalle zijbeuken behouden bleven. Grote, vrij lage spitsbogen gaven toegang tot de oude zijbeuken. Deze zijn nu dichtgemetseld. Er zijn twee traveeën die worden begrensd door halfzuilen die de gordelbogen dragen. Het gewelf bestaat uit een gebroken tongewelf.
De zijbeuken dateerden uit de 11e eeuw, zo niet ouder. Ze hadden een kwartcirkelvormig gewelf. Aan de noordkant is de sterk verbouwde zijbeuk bewaard gebleven en dient deze als doorgang naar het noordelijke transeptarm vanuit de ruimtes achter de kerk. Er is een trap aangelegd om het hoogteverschil te overbruggen.
Het afkappen van de muren van het noordelijke transept heeft de geheimen van deze oude muren onthuld, met een deur, een kapelingang (met een archaïsch kapiteel op zijn plaats) en dichtgemetselde ramen. Onder het pleisterwerk van het zuidelijke transept vermoedt men de aanwezigheid van soortgelijke getuigenissen.
Het is waarschijnlijk dat een deel van het metselwerk afkomstig is van de oorspronkelijke kerk die na de schenking van Ermengarde in de 10e eeuw werd gebouwd. Oorspronkelijk niet overwelfd werden de kruisbeuken in de 11e eeuw overwelfd. In de 12e eeuw werd in de noordelijke muur een groot raam aangebracht.
De koepel werd grondig verbouwd aan het einde van de 12e eeuw of in de eerste jaren van de 13e eeuw, te oordelen naar de stijl van de kapitelen. Men wilde de klokkentoren bovenop behouden, maar tijdens de Revolutie werd deze afgebroken. De vier pijlers en de grote bogen, waarvan het elegante ontwerp in contrast staat met het grove en primitieve uiterlijk van de koepel, werden opnieuw onderbouwd. Ook werden de gordelbogen aan de ingang van de transeptarmen hersteld en werden de kwartcirkelvormige gewelven die de koepel ondersteunden, in ere hersteld. Dit zijn technische hoogstandjes die de bekwaamheid van de bouwmeesters alle eer aandoen.
Wat was er voordat het enorme gewelf met een overspanning van bijna 11 meter werd gebouwd, waarvan de breedte verrassend is na de smalle kruising? Ongetwijfeld een apsis met vijf getrapte kooreinden, zoals in de abdijkerk van Beaumont, nabij Clermont, en vroeger in die van Saint-Allyre.
Er zijn duidelijk twee bouwfasen te onderscheiden : De eerste traveeën zijn ouder. Men kan zich afvragen of men aanvankelijk, rond 1100, niet van plan was om achter de vorige een andere benedictijnse koorafscheiding te bouwen, waarvan de noordelijke zijbeuk een getuige zou zijn. Uiteindelijk werd dit plan rond 1150 opgegeven om plaats te maken voor het huidige enorme gewelf, dat precies even breed is als de drie oorspronkelijke beuken en de drie apsissen die in verbinding stonden met de andere zijde van het transept.
De derde travee en het kooreinde werden tegelijkertijd gebouwd, rond 1185. Het kooreinde, dat iets minder breed en minder hoog is, is een enorme amandelvormige schelp, die in het westen op een gebroken gordelboog rust en in het oosten op een halve cirkelvormige muur met vijf grote ramen, die breed zijn uitgesneden onder een dubbele torische booglijst en tussen twee paar verschoven zuiltjes. Het raam in het midden is rond, de vier andere zijn licht gebroken. Het profiel van de dekstukken, de welving van de zeer dunne en slanke zuiltjes en vooral de zeer afgeplatte, reeds gotische voetringen kondigen het einde van de 12e eeuw aan. Ook de kapitelen, die zeer vrij van compositie zijn, bevinden zich op de grens tussen beide stijlen.
De zuidelijke zijbeuk met zijn half klaverbladvormige apsis vormt een raadsel. Zijn ongebruikelijke plattegrond, het feit dat hij geen tegenhanger heeft, het contrast tussen zijn gebroken tongewelven, de amandelvormige halfkoepel en de archaïsche versiering van de kapitelen, kraagstenen en raamomlijstingen, laten ons perplex achter. De hypothese die we hierboven hebben geformuleerd, namelijk dat er een begin is gemaakt met een reconstructie van het koor volgens een benedictijns plan, dat vervolgens is opgegeven, lijkt ons het meest geschikt om deze tegenstrijdigheden op te lossen. Het bevat kapitelen die duidelijk ouder zijn dan die van het koor, rond 1100. De gewelven zijn hernomen.
Aan de buitenkant, die weinig vrij is, vallen vooral drie dingen op. Het portaal uit de 12e eeuw, die aan het zuidelijke transept grenst, met zijn diepe booglijsten waar hier en daar grote bloemen met vijf bloemblaadjes tussen lange, toelopende nerven uitkomen. De twee kleine apsissen van de zijbeuk, die er archaïsch uitzien, bezitten heel erg bestudeerde ramen. De grote, zeer sobere apsis is tot iets boven de ramen gebouwd in arkose. Daarboven is de muur van grijze lavasteen. Een glimlach in deze soberheid: de ramen. Zeer mooie, zeer gevarieerde kapitelen, archivolten versierd met ranken, lofwerk en sierlijke palmetten; de meest aangename romaanse kunst..
Het raam van het noordelijke kruisraam werd in de 12e eeuw opnieuw opgebouwd. Aan de buitenkant is de herbouw duidelijk te zien en zijn de gaten nog steeds zichtbaar die aan beide zijden werden gebruikt om de steiger te plaatsen. De binnenste archivolt is versierd met sterk uitstekende bloemknoppen en vooral met een fries van fantastische dieren, een werk dat in deze regio volstrekt ongewoon is. De dieren, voorbijgangers, zijn in vrij sterk reliëf gebeeldhouwd. Ze zijn allemaal naar boven gericht, het bovenste gedeelte is beschadigd. Van links naar rechts herkennen we achtereenvolgens: een leeuw, een triton - een man met een vissenstaart, een luipaard, een griffioen, een zesbenige salamander, twee vogels tegenover elkaar - die van links met het lichaam van een haan en de kop van een hagedis is misschien een basilisk, een leeuw die een draak verslindt, een stier, een viervoeter met een mensenkop, een ram, een leeuw. Twaalf dieren waarbij men denkt aan de tekens van de dierenriem. Dat is echter niet het geval. Er is geen enkel verband tussen deze tekens en dit bestiarium. Het werk is in ieder geval merkwaardig en met kracht behandeld. Waar kwamen de beeldhouwers vandaan? Languedoc, Limousin, Beaulieu? Of Velay? Soortgelijke dierenfriezen zijn te zien onder de kroonlijst van de gevel van Le Monastier en rond de poort van het klooster van Chamalières-sur-Loire.
De kapitelen van het koor, helaas onteerd door de meest brutale kleuren en bovendien tegen het licht in, worden ingenomen door een hele flora en fauna die met gemak en soms met verve zijn weergegeven: vogels met gekruiste snavels, gevleugelde griffioenen, tegenover elkaar staande leeuwen, sirenen met twee staarten, enz. Links van het centrale raam zien we de Wederopstanding van Christus, afgebeeld volgens de gebruikelijke formule in de Auvergne, zoals in Brioude, Mozat en Saint-Nectaire. Twee engelen, wat bijzonder is voor Blesle, waken over het graf van Christus, waar de Heilige Vrouwen met hun kruidenglaasjes naartoe gaan.
De kapitelen van de apsis aan de buitenkant vormen samen met de vorige een belangrijke reeks die vroeger uitvoerig bestudeerd werd door Louis Bréhier. Sommige zijn voorzien van bladeren. Andere stellen hersenschimmen voor, zoals deze gevleugelde draken met om elkaar heen geslagen nekken en lange geknoopte staarten. Zo staan bij het noordoostelijke raam twee ruiters tegenover elkaar, gescheiden door een grote bol met drie ronde gaten.
Daar tegenover staat een heel vreemd en overigens uitstekend kapiteel. Een robuuste matrone waarvan alleen het bovenlichaam te zien is, geeft borstvoeding aan een slang en een salamander. De slang komt uit de mond van een naakte man, die naast de engel zit. Zijn gezicht is gekweld. De beurs die om zijn nek hangt, duidt erop dat hij een vrek is. De salamander die zich gulzig op de linkerborst van de vrouw stort, klampt zich met zijn achterpoten vast aan de dij en de lippen van een andere naakte man met een even wanhopig gezicht. Een attribuut wijst hem aan, een soort kroon die hij omhoog houdt, misschien gulzigheid.
Er is misschien ook een Bijbelse scène met de herder David, beschermd door de hand van de Almachtige die uit een wolk tevoorschijn komt, die een ram uit zijn kudde verdedigt tegen een leeuw.
Achterin het noordelijke transept is een kleine schatkamer ingericht met als pronkstuk een polychroom houten kruisbeeld. Het gaat om een volkskunstwerk en we het is moeilijk om dergelijke werken te dateren.
Bronnen.
- Bernard Craplet in "Auvergne romane", 6ième édition; Editions Zodiaque, 'la nuit des Temps 2'; Abbaye Sainte-Marie de la Pierre qui Vîre 1992.
- Christian Corvisier in "Eglises de Haute-Loire"; Edité par Phil'Print; 2015.
- Bruno Phalip in "Auvergne romane, itinéraires romans"; Editions Faton; Dijon 2013.
Bijlagen.